Fardaha Soomaalida

Fardaha soomaalida haddii aynu eegna  ama aan in yar dul istaagno oo aan wax ka niraahno. 

Good ahaan gayiga soomaalida bari saamaadkii waa laga dhaqan jiray fardaha, habab kala gadisan sida dhaqasho ahaan, gaadiid ahaan, isgaarsii ahaan iyo hub ahaanba, waxa aan oran karaa fardahu waxa uu ahaa naflayda kuwooda  ladhaqdo kuwa ugu qaalisan.

Inta ugu badan gayiga soomaalida meelaha aad laaga dhaqan jiray waxa ka mid ah, Dhulwaynihii ay ka talin jireen Mujaahidiintii Daraawiishtu. dhulkaas oo ahaa kan uga bad ee aad ka looga dhaqan jiray fardaha.

Sababta aadka looga dhaqan jiray ee looga jeclaa xoolaha kale waxa ay ahayda, fardaha xillgaas joogay  waxa uu ahaa Gaadiida ugu fiican ee dagaalka, waxa uunna barigaas u jiray farduhu  halka ay maanta inoogu jirto Baabuurtu dagaalku.

Marka an intaa ka nimaad aan siifiiro ama aan hoose u sii galo, waxa aan aad  dareemaysaa in qiimo wayn farduhu kulahaa Bulshada soomaalida dhexdeeda. waxa ugu qaalisan ama xoolaha ugu wanaagsan ay dhaqan jiree  waxa ay ahaayeen fardaha. 

Qiimaha uu dhexdooda ku leeyahay waxa uu ka dhex gaarray heer la kala dhaco ama dagaal isku dhexmaro, qiima uu dhexdooda ku leeyahay haddii aan sii fiiro aad ayaa aan ugu dheeraanaynaa ka hadalkiisa wax inta oo qura lagu soo koobi karomaa, waa aan ogsoonahay in uu Alle {swt} Qur`aankiisa uga warramay fardaha, balse halkan waxa aan ku soo qaadanaynaa wixii Awooweyaasheenii  hore ay ka yiraahdeen fardaha qaybo ka mida sida  gabayo, geeraaro, maahmaaho iyo hadalo xigmadaysan.

Fardaha.

Faras= waa faraska lab
Geenyo= waa faraska dhedig
Dinix: dhasha yar
Darmaan= waa faras yar oo dinnixa ka xoogaa ka roon .
Sange= faras lab oo ay isu-gaadhay
Sunnaari=nooc ka mida noocyada fardaha ugu wanaagsan.
Danan= waa cida fardaha
Deeg: waxa lagu dhawaqaa kolka faraska la joojinayo.
Wegen= waxa la isku yidhaahdaa 100ka faras,halka boqolka geela ah laga yidhaa: kadin, adhigana tiro.
Qaaje=waa faraska cad
Qaatimayn= waa dur-durada fardaha.
Leedo-fuul= waa marka faraska la fuulo isaga oon wadan qalabkii fuulimaadka.
Magaan= faras gaabiya
Nuuxayn= orodka tax-taxaashka ah ee fardaha.
Ashkir= nooc ka mida midabka fardaha oo isugu jira dhawr midab.
Kacdin= waa amba qaadka orodka faraska ilaa inta uu ka daalayo.
Xamar= waa midabka xamariga ah ee fardaha.
Caynab= waa midabka madow ee fardaha.
Kadle= orod ka mida orodka faraska kaasoo ah mid aan xawli ahayn.
Kaytin= orod xawli ah.
Hardaf/koose: jaad ka mida orodka ugu gaaban ee fardaha.
Baroor= waa nooca ugu wanaagsan uguna orodka dheer fardaha, had iyo jeerna waxa uu diilin cad ku leeyahay sanqaroorka.
Fardo- fuul= waa ninka aqoonta fiican uleh fuulimaadka fardaha.
Shiil= midab fardeed oo ah madow ifaya.
Baqal= dhasha ay iska dhalaan fardaha iyo dameeruhu.
Sitaac: shay fardaha lagu qurxiyo.
Nadi: jeedal.
Bood: midab fardeed cawliin caddaan yari ku jiro.
Bullaale: midab ah dambari. 

Midabbada Fardaha

ASHKIR : waa Farsaka cas oo aan midab kale ku dhexjirin , timihiisuna cas yihiin
XAMAR : waa faraska cas balse ay timihiisu madow yihiin waana laba nooc (mid bunni xiga iyo mid casaan xiga)
BULLAALE : waa faraska cad laakiin caddaankiisa uu ku jiro dambari , timihiisa iyo minjihiisuna madow yihiin
QAAJE : waa faras caddaan khaalisa ah oo aan midabbo kale ku dhexjirin
CAYNAB : waa faras madow dhuxuli ah oo aanuu midabkale ku dhexjirin
BOOD : waa faraska cad oo caddaankiisu cawlaan xigo
BAROOR : waa faras aan hal midab lahayn ee midabbo badanoo isku jira leh (afar midable)

Noocyada Fardaha

Fardaha kooda Lab waa : FARAS ama SENGE
Dheddigana : GEENYO
Ubadkana : DARMAAN lab & dheddigba
Dhasha fardaha aan ababin : BOGCAD
Faraska la dhufaanay : SENGE
Faraska aadka u dheereeya : BAXDOW 
Faraska orodka yar : MAGAAN 

Orodka Fardaha

Orodka aan dheerayn : GAALIB
Orodka afarta addin ah : KADLE
Markay durdurinayaan waxaa la dhahaa : QAATIMEYN
Markay iska taxtaxaashayaan waxaa la dhahaa : NUUXEYN
Orodka fardaha xilliga barwaaqada : GARMAAME
Orodka ugu gaaban ee farduhu sameeyaan : KOOSE
Bootinta dheer ee fardaha : WANKALAALI
Waxa kaloo orodka fardaha kamid ah : HARDAF , JEEFAG.

Maahmaahaha Fardaha 

-           Fardo laysu hayo maxa la isugu faanin. 

-          Qabiil aan faras lahayn iyo quruun aan geel lahayn, midna qiimo maleh.

-          Faras waa ku joog ama ka joog.

-           Fuulimaad waa faro ku hayn.

-          Faras aanad lahayn fuulimaadkiisa futo qarrar baa laga qaadaa.

-          Fardo jeedal looma qariyo.

-          Faraska haddii aad heensaha saarto, male kasoo rogaa jira.

-          Faraska waxa jeedalka loogu dhuftaa orodka ha badiyo.

Ammaan Fardood [Sayid Maxamed Cabdulle Xasan]

Waxuu yidhi Sayidku:-

    Col haddii la wacaayo

     Lugi waa wantacoowe

     Walhadow guradiisa

     Walluu ii goglayaaye

     Ma naagtay wacanbaa?

     Sibraar caanaha weeto

     Wabax looga dhergaayo

     Koorihii weshirraa iyo

     Wareersiyo muquuskiyo

     Maqaanii widhwidhaayiyo

     Sitaacuu walcinaayiyo

     Wiyilkii shaqlanaa iyo

     Waa feerow nadigii iyo

     Warmahaygakan dheer iyo

     Waaxidkaygan hadlaaya

     Intaasuu wadwadaayoo

     Waraarkuu ku sitaayoo

     Arba waalan sidiisa

     Wagwag buu u socdaayoo

     Wahsi loogama yaabee

     Wal-cafaari miyaa?

     Haddii waaga la fuulo

     Wanahaarka boqoole

     Wahdi weeye qabowe

     Walwaal laydha miyaa?

     Haddaan guuro waddiidno

     Walliilkii dhaxantii iyo

     Wahabkuu celiyaaye

     Ma dhar lagu wadhaa?

     Wiido meeley ka fooftay

     Haddii weerar la tooxo

     Wegenbuu ka baxaaye

     Ma wajaaf la ridaa?

     Wax hadduu qabsanaayo

     Jeenyuhuu wadhwadhaaye

     Wax ku haabadka qoobka

     Ma aar soo wahwahlaa?

     Meel walaabiyo qaad iyo

     Rasaas laysku wirfaayuu

     Ka waldhaban hayaaye

     Ma wakiila Allaa?

     Haddaan weecsho rogaalka

     Wiliftuu rogmanaayo

     Wadhfiskuu anbanaayo

     Ma wirriile didaa?

     Nin weyn buu waddaraayoo

     Geesibuu waf jaraayoo

     Waallee yuu dhacsadaaye

     Wed miyaa kululaa?

     Geela weeta irmaan iyo

     Weristii rimanaydiyo

     Wadaal buu eryadaaye

     Wabar xoogle miyaa?

     Meel waaceen laga waayoo

     Dadkii gaajo la wiiqmuu

     Webxiyaaa dhergiyaaye

     Ma wajiina da’aa?

     Afartii warhayaad iyo

     Waqiil laysku gargaariyo

     Waxtarbaan ku qabaaye

     Weli kheyr leh miyaa?

     Walax duunyo ka roonoo

     Waalid layga abuuriyo

     Walaal baan ka dhigtaaye

     Ma wasiir gacalbaa?

     Waayadaan arki waayoo

     Walbahaarka adduun iyo

     Welwel baan u dhintaaye

     Wadnahayga miyaa?

     Diracahaa wacdigooda

     Wanan baan u qalaayoo

     Walanwaan u jaraaye

     Ma wadaad martiyaa?

     Waldhacooyinka hoosiyo

     Waraaqiisa sudeenkiyo

     Wejigaan u subkaaye

     Ma wiilaan dhalaybaa?

     Weligay kama maarmoo?

     Wariirtii aqalkaygiyo

     Waageerkuu ku jiraaye

     Ma wasiir gacalbaa?

     Afartuu ku walgaaftiyo

     Waqaafaha shulluhiisiyo

     Waaxyihiisa garaanta

     Ma sheekh waysa qabaa?

     Walwaaleynta raqlaynta

     Laafyuhuu walqinaayo

     Is waraaari ruxiisu

     Ma wallays kibraybaa?

     Afku waa waradh jeexanoo

     Biro laysku wakaabaa

     Walam loogu ridaayee

     Walaa-xawli miyaa?

     Arraguu wax ku dhowro

     Wiriqdiisa bu’diisa

     Indhuhuu ka wacsiiyo

     Ma hillaac walaclaa?

     Shinbiraha widhiftoodiyo

     Walax meel ka dhaqaaqday

     Widhwidh buu ku arkaaye

     Ma damuumis walaa?

     Waawarayda dhawaaqa

     Haddii uu wax dareemo

     Dhagihiisa waryoonsan

     War dhegaysi miyaa?

     Meel aan wuuw lala gaadhin

     Haddii wiirsi ka yeedho

     Waqtibuu maqlayaaye

     Ma taarbaa waddanaa?

     Wafka uu lalminaayo

     Dabaduu walfinaayo

     Wisil baarka ku yaal

     Waras noocii miyaa?

     Qoortu waa xusul waara

     Walcan weeye fankiisu

     Dushu waaleed bannaaniyo

     Welga xaadhan miyaa?

     Haddaan ruugag wadhaansho

     Wadaaga gilgilaayo

     Wayruxuu cartamaayo

     Wiyil qooqan miyaa?

     Wanqarkuu hardafaayo

     Watigluu u socdaaye

     Waylo raadis galbeed iyo

     Maa waayeel culusbaa?

     Hadduu soo wafwafleeyo

     Wabwabtuu gurdamaayo

     Onkad waadi ka yeedhiyo

     Cir wanaanyi miyaa?

     Haddii aan wegdihiisa

     Waydaar xoog leh ku dhaado

     Waantis buu u socdaaye

     Naafo waarrin miyaa?

     Waddo jiidka socdaalka

     Dib ii weyricin maayee

     Waylay waaltamayaayee

     Wan kaalali miyaa?

     Hadduu meel ku warmaayo

     Webiyaasha tallaabo

     Waxyar kaama maqnaadee

     Waa kaneey ma jinbaa?

     Wijiwaaji qalaad iyo

     Waaleed Eebbe balaadhshuu

     Soo waraari ciyaaye

     Ma dabayl wahadbaa?

     Hadduu weerar ku raago

     Walqas dhoobo madow iyo

     Watabiirka ma qaatee

     Warac caaggan miyaa?

     Wiyeerkuu ka cabbaayo

     Waabka uu hadhsanaayo

     Shirku waw waddamaayee

     Waali duuban miyaa?

     Wanaajoo iska dhaafaye

     Ammaantiisu wujuubiyo

     Watirkii ratibnaa iyo

     Wardigayga miyaa?

By: Cabdiraxmaan Africa